20 yıl önce bir tsunaminin harap ettiği Tayland kıyılarının yaklaşık 1.000 kilometre açıklarında, mühendisler bir tespit şamandırasını dalgalara indirdiler – hiçbir felaketin bir daha ölümcül olmamasını sağlamayı amaçlayan bir uyarı sistemindeki kilit bağlantı.
26 Aralık 2004’te, Hint Okyanusu’nun altında 9,1 büyüklüğünde bir deprem, 30 metre (100 fit) yüksekliğe kadar dalgalarla büyük bir tsunamiyi tetikledi.
O zamanlar yalnızca ilkel bir uyarı sistemi vardı ve Hint Okyanusu çevresinde yaşayan milyonlarca insanı önceden uyarmanın hiçbir yolu yoktu. Bir düzine ülkede 225.000’den fazla insan öldürüldü.
Felaketi takip eden yıllarda, birden fazla hükümet, ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi’nin (NOAA) Pasifik’teki altı tespit şamandırasından oluşan ağına dayanan küresel bir tsunami bilgi sistemi geliştirdi.
Tsunamilerin Derin Okyanus Değerlendirmesi ve Raporlanması (DART) olarak bilinen sistemin şu anda dünya çapında 74 şamandırası var.
Her biri deniz tabanına bağlıyken yüzeyde yüzer, okyanus tabanındaki sismik bir sensörden gelen sinyalleri ve su seviyesindeki değişiklikleri izler.
Gezegenin herhangi bir yerindeki en zorlu çalışma ortamlarından bazılarına monte edilen pille çalışan şamandıralar her iki yılda bir değiştirilmelidir. Cihazların yalnızca 50’si şu anda çalışıyor ancak ağ, ne olursa olsun kapsama alanı sağlayacak şekilde tasarlandı.
Tayland araştırma gemisi M.V. SEAFDEC mürettebatı, bu ay 965 kilometre (600 mil) açık denizdeki Hint Okyanusu’na, yaklaşık iki metre çapında sarı bir silindir olan yedek bir şamandırayı nazikçe indirdi.
Aynı ekip, kıyıdan 340 kilometre uzaklıktaki Andaman Denizi’ndeki daha yakın bir şamandıranın yerini almaya da çalıştı, ancak başarısız oldu ve önümüzdeki haftalarda yeni bir görev üstlenecek.
Şamandıra üreticileri Science Applications International Corporation’dan (SAIC) bir makine mühendisi olan Shawn Stoeckley, sistemi konuşlandırılmadan önce gemideki dizüstü bilgisayarından kalibre ediyor.
Afp’ye verdiği demeçte, “Bunun çok fazla amacı olduğunu, kıyı hayatlarını kurtarabileceğini hissediyorum” dedi.
2004 tsunamisi, resmi rakamlara göre Tayland’da 5.000’den fazla kişiyi öldürdü ve 3.000’i kayıptı.
Şimdi ülkenin iki DART şamandırası uydu ile kıyı illerinde beş dilde yayın yapabilen sirenler ve hoparlörlerle donatılmış ülke çapında 130 alarm kulesi ağına bağlanıyor.
Felakete eğilimli bölgelerdeki sakinler, yakın bir tsunaminin SMS uyarısını da alarak onları hızlı bir şekilde tahliye etmeleri konusunda uyarıyor.
UNESCO’nun Uluslararası Tsunami Bilgi Merkezi direktörü Laura Kong, 2004’ten önce bir alarmın verilmesinin 15 ila 50 dakika süreceğini söylüyor.
“Bugün tipik olarak beş ila yedi dakika içinde bir şeyler alırdık” dedi.
Bir gün, BM uzmanlarına göre, sistem gerekli olacak.
UNESCO’nun Tsunamiye Dayanıklılık Bölümü başkanı Bernardo Aliağa, yıldönümü konferansında yaptığı açıklamada, “yarın veya 50 yıl veya 100 yıl içinde olabilir” diyerek, bir noktada 2004 ölçeğinde başka bir tsunaminin “yüzde 100 şansı” olduğunu söyledi.
Tsunamiden bu yana geçen yıllarda cep telefonları her yerde yaygınlaştı ve felaket uygulamaları yaygınlaştı, ancak yerel halk kulelerin hala hayati önem taşıdığını söylüyor.
Khuek Khak köyü başkanı 51 yaşındaki Songsil Nodharith, geçen yıl gece saatlerinde meydana gelen yanlış alarm sırasında sakinlerin “eşyalarını bile almadan” tahliye etmelerine yardımcı oldu ve yetkilileri kulelerin bakımlı olmasını sağlamaya çağırdı.
Adanın Afet Yönetim Merkezi Şefi Udaya Herath afp’ye verdiği demeçte, 2004 yılında 31.000kişinin öldürüldüğü Sri Lanka’da, hükümetin daha sonra kurduğu 77 tsunami uyarı kulesinin dörtte üçünden fazlasının haberleşme teçhizatının eski hale gelmesi nedeniyle çalışmadığını söyledi.
Bunun yerine, cep telefonu şirketleri, yaklaşan tehlike durumunda uyarı ve tahliye emirleri almak için tesis yöneticileri de dahil olmak üzere kıyı bölgelerinde yaklaşık 70.000 “kilit temas” belirlediler.
Tayland’da uyarılar zaman zaman paniğe neden oldu, yerli halk ve turistler daha yüksek bir zemin için acele ediyor, ancak bölge sakinleri sisteme inanıyor.
Balıkçı köyü Ban Nam Khem 2004 yılında Tayland’ın en kötü yıkımını gördü, troller evlere süpürüldü ve 800 kişi öldü.
Şimdi köyün başı olan 48 yaşındaki Manasak Yuankaew, o gün ailesinden dört üyesini kaybetti.
afp’ye “Burada bir sözümüz var” dedi. “100 kez kaçmak, o çok önemli bir zamandan kaçmamaktan iyidir.”
