Son on yılda Pakistan sessiz bir finansal devrime tanık oldu: şubesiz bankacılığın yükselişi. Karaçi sokaklarından Gilgit yaylalarına kadar milyonlarca insan artık bankalarını ceplerinde taşıyor. Mobil cüzdanlar, QR ödemeleri ve biyometrik doğrulamalar, banka şubelerindeki uzun kuyrukların yerini alarak benzeri görülmemiş kolaylık, hız ve erişim sağladı.
Bu finansal demokratikleşme, büyük ölçüde fintech çözümlerinin yükselişinden kaynaklandı — fiziksel banka şubeleri olmadan işlem yapılmasını sağlayan dijital platformlar. 80 Milyondan fazla mobil cüzdan ve 180 milyondan fazla hücresel abonesiyle Pakistan, geleneksel bankacılık sınırlamalarını aştı. Bununla birlikte, bu ilerleme beraberinde karmaşık bir zorluğu da beraberinde getiriyor: inovasyonun veri gizliliği, güvenliği ve finansal kapsayıcılıkla, özellikle kırsal ve kentsel bölünmeler arasında nasıl dengeleneceği.
Şubesiz bankacılık, Pakistan’ın mali ortamını dönüştürürken, sınırlamalarını ve bu dönüşümün etik, adil ve kapsayıcı kalmasını sağlamak için gerekli önlemleri eleştirel bir şekilde inceliyor.
Pakistan’ın resmi bankacılık sistemi onlarca yıldır toplumun dar bir kesimine hitap ediyordu. Dünya Bankası’nın 2017 Küresel Findex’ine göre, Pakistanlı yetişkinlerin yalnızca yüzde 21’inin banka hesabı vardı. Geleneksel tuğla ve harç bankacılığı, yüksek işletme maliyetleri, düşük finansal okuryazarlık ve coğrafi erişilemezlik nedeniyle kırsal Pakistan’ın geniş alanlarına nüfuz edemedi.
Ancak, birkaç yıl içinde, şubesiz bankacılık bu denklemi temelden değiştirdi. Mobil teknolojinin arkasına binen Easypaisa, JazzCash, UBL Omni ve SadaPay gibi şirketler, finansal hizmetleri daha önce bankasız nüfusun geniş alanlarına genişletti. İster havale göndermek, fatura ödemek, mal ve yiyecek satın almak veya devlet ödemeleri almak olsun, şubesiz platformlar, kullanıcıların bir bankaya girmeden cep telefonları aracılığıyla güvenli bir şekilde işlem yapmalarına olanak tanır.
Bankaların az olduğu ve çoğu zaman uzak olduğu kırsal bölgelerde, bu sadece kolaylık değil, güçlenmedir. Tharparkar’daki bir kadın artık BISP (Benazir Gelir Destek Programı) maaşını doğrudan mobil cüzdanına alabilir. Swat’taki bir dükkan sahibi tedarikçisine dijital olarak ödeme yapabilir. Kentsel ve kırsal Pakistan’da, konser çalışanları, teslimat sürücüleri, serbest çalışanlar ve küçük tüccarlar artık resmi bankacılık altyapısına olan ihtiyacı atlayarak fintech raylarında faaliyet gösteriyor.
Pakistan’ın fintech ekosistemi son yıllarda patladı. Pakistan Devlet Bankası’nın (SBP) düzenleyici teşviki ve küresel risk kapitalistlerinin yatırımlarıyla teşvik edilen düzinelerce dijital banka ve cüzdan hizmeti ortaya çıktı. TAG, NayaPay ve Finja gibi oyuncular, müşterilerin hesap açmasına, tasarrufları yönetmesine ve bir banka kasiyeri ile etkileşime girmeden işlem yapmasına olanak tanıyan uygulama tabanlı platformlar oluşturuyor.
Fintech, dahil olmanın iki önemli ayağını sağladı: Nadra’nın biyometrik altyapısı ve Müşterinizi Uzaktan Tanıma (KYC) süreçleri, hesap açmayı birkaç dakika içinde gerçekleştirdi. Bu, dokümantasyon zorlukları veya coğrafi izolasyon nedeniyle geleneksel olarak dışlanan popülasyonlar için bir oyun değiştiricidir. Benzer şekilde, mikro krediler, tasarruf hesapları, sigorta ve ticari hizmetler artık düşük gelirli segmentlere göre uyarlanmıştır.
Günlük ücretli işçiler ve çekçek sürücüleri bile telefonlarına birkaç dokunuşla kısa vadeli kredi veya tasarruf araçlarına erişebilir. Dahası, fintech’ler kayıt dışı ekonominin dijitalleşmesine yardımcı oldu. QR kodları artık binlerce yol kenarındaki tezgahtan, Tava Dükkanından ve Dhaba’dan asılarak onları resmi katlamaya getiriyor.
Dijital bankacılık araçlarının yaygınlaşması dikkat çekici olsa da, acil bir soruyu gündeme getiriyor: verilerin sahibi kim? ve daha da önemlisi: onu kim koruyor?
Her dijital işlem, satın alma alışkanlıklarından coğrafi konum verilerine, biyometrik taramalara ve gelir seviyelerine kadar bir iz bırakır. Güçlü veri koruma mevzuatı ve sağlam gözetim mekanizmalarının yokluğunda, bu hassas bilgi hazinesi kötüye kullanım, profil oluşturma ve sömürüye karşı savunmasız hale gelir.
Pakistan’ın kritik kaygılar doğuran yasal boşluğu kapatmak için katı Kişisel Veri Koruma Yasalarına sahip olması gerekiyor. Birçok kullanıcı, özellikle sınırlı dijital okuryazarlığa sahip olanlar, verilerinin nasıl toplandığını, kullanıldığını veya paylaşıldığını tam olarak anlayamayabilir.
Küresel teknoloji devleri gibi Fintech şirketleri, uygun açıklamalar yapılmadan kullanıcı verilerinden para kazanmaya cazip gelebilir. Yalnızca 2022’de Pakistan’daki birkaç finans kurumu veri ihlali girişiminde bulunduğunu bildirdi. Fintech platformları ölçeklendikçe, siber suçlular için saldırı yüzeyi de artıyor.
Dijital finansın geleceğini korumak için Pakistan, ihlaller için açık cezalar ve verilere erişme, düzeltme ve silme kullanıcı hakları ile veri toplama, işleme ve paylaşmayı yöneten sağlam bir düzenleyici çerçeveye öncelik vermelidir. Dalsız bankacılık umut verici bir gelecek çiziyor – ancak kırsal nüfus eşit derecede fayda sağlıyor mu? Dijital bölünme üç eksende devam eder. Kırsal Pakistan, özellikle Belucistan, Sindh’in bazı bölgeleri ve Gilgit-Baltistan’da hala zayıf mobil geniş bant kapsamından muzdarip. Kentli gençler uygulamalara ve QR ödemelerine hızla uyum sağlarken, yaşlı kırsal nüfus genellikle mobil acentelere veya SMS tabanlı hizmetlere güveniyor.
Eğitim olmadan, bu kullanıcılar sahtekarlığa ve yanlış bilgilere karşı savunmasızdır. Mobil cüzdan kullanıcılarının yalnızca yüzde 20’si kadındır ve bu da yerleşik sosyal ve dijital engelleri yansıtmaktadır. Kültürel normlar, telefon sahipliği boşlukları ve finansal özerklik eksikliği, kırsal kesimdeki kadınların dijital finansmana katılımını engelliyor.
Dahası, nakitsiz itme, günlük işlemler için hala somut para birimine bağımlı olan toplulukları marjinalleştirme riskini taşıyor. Kayıt dışı çalışanlar, çiftçiler ve zanaatkarlar genellikle akıllı telefonlardan, istikrarlı gelirlerden veya belgelerden yoksundur — bunların tümü dijital bankacılığın ön koşullarıdır.
Bunu ele almak için Pakistan, yetersiz hizmet verilen alanlarda düşük maliyetli akıllı telefonlar ve internet erişimi sağlayarak, mobil para aracıları ağını uzak köylere genişleterek, nakit giriş / çıkış olanakları sunarak çok katmanlı bir katılım stratejisi benimsemelidir. Bölgesel dillere, sesli talimatlara ve kadın odaklı finansal ürünlere sahip uygulamaları tanıtması ve kullanıcıları güvenli dijital uygulamalar ve haklar konusunda eğitmek için STK’lar ve toplum liderleriyle işbirliği yapması gerekiyor.
Pakistan Devlet Bankası, erken dönemlerde şubesiz bankacılık düzenlemelerine öncülük ettiği için krediyi hak ediyor. Şubesiz Bankacılık Düzenlemeleri (2016) ve EMI Lisanslama Çerçevesi (2019), tüketici korumalarını sağlarken inovasyon için düzenleyici bir sanal alan sağladı. Daha yakın zamanlarda, SBP tarafından geliştirilen Raast Anında Ödeme Sistemi, gerçek zamanlı, güvenli ve düşük maliyetli dijital işlemler için birlikte çalışabilir bir omurga oluşturdu. Devlet ödemelerini, maaş ödemelerini ve eşler arası transferleri entegre ederek, Raast hızla kapsayıcı finans için ulusal bir yardımcı program haline geliyor.
Bu ivmeyi sürdürmek için hükümetin üç kritik alanda daha fazlasını yapması gerekiyor. Hükümet, hesap verebilirliği sağlamak için bağımsız bir veri komisyonu ile uygulanan veri koruma yasalarını yürürlüğe koymalı ve uygulamalıdır. Hükümet, açık kaynaklı kimlik sistemleri, dijital kredi kayıtları ve birlikte çalışabilirlik standartları fintech’ler için oyun alanını düzleştirebileceğinden ve son kullanıcılara fayda sağlayabileceğinden, dijital kamu mallarını teşvik etmelidir. Benzer şekilde, hükümet, marjinalleşmiş topluluklar — kadınlar, engelliler ve yaşlılar için çözümler üreten fintech’lere vergi indirimleri ve hibeler sunmalıdır.
Pakistan’da şubesiz bankacılık sadece teknolojik bir değişim değil, insanların güven, değer ve ekonomik ajansı nasıl deneyimledikleri konusunda bir paradigma değişikliğidir. Zaten milyonları mali zemine soktu ve çok daha fazlasını yoksulluk ve kayıt dışılıktan kurtarmaya hazırlanıyor.
Yine de bu devrim dikkatle ele alınmalıdır. Fintek’ler dijital tekel haline gelemezler. Kullanıcılar veri noktası olarak değerlendirilemez. Ve ilerleme mahremiyet, eşitlik veya haysiyet pahasına olamaz. Önümüzdeki görev, inovasyonu boğmadan güvenceleri kurumsallaştırmaktır.
Cesurları güçlendirirken savunmasız olanları korumak için. Nakitsiz bir ekonomiye giden yolun yalnızca uygulamalar ve algoritmalarla değil, güven, şeffaflık ve adaletle döşenmesini sağlamak. Pakistan’ın şubesiz bankacılık yolculuğu daha yeni başladı – ve akıllıca yönetilirse, gelişmekte olan dünya için bir model haline gelebilir.
