Doğu Afganistan’ın dağlarındaki bir madenci, Taliban yetkililerinin ülkenin zengin maden kaynaklarından yararlanma çabasının bir parçası olan yeşil taşı açığa çıkararak bir yeşim bloğunun üzerine su döktü.
Güvenliğin geri dönüşünü ilan eden Taliban hükümeti, ülkenin yeraltı servetinden yararlanmak ve önemli bir gelir akışı sağlamak için yerli ve yabancı yatırımcıları mahkemeye vermek için acele ediyor – ancak uzmanlar köşeleri kesme riskleri konusunda uyarıyor.
Zümrüt, yakut, mermer, altın ve lityum: ABD ve BM’nin 2010 ve 2013 yıllarındaki değerlendirmelerine göre Afganistan’ın kayalık arazisine gömülen kaynakların trilyon dolar değerinde olduğu tahmin ediliyor.
Resmi rakamlara göre, onlarca yıllık savaş bu rezervleri büyük çaplı sömürüden kurtarmış olsa da, Taliban’ın 2021’in iktidara dönüşünden bu yana toplamda milyarlarca dolar değerinde kabaca 200 sözleşme imzalandı.
Mayın Bakanlığı sözcüsü Humayun Afgan afp’ye verdiği demeçte, “Afganistan’ın kendi kendine yeterli olmasını istiyoruz ancak engeller var” dedi.
“Uzmanımız yok, altyapımız yok, bilgimiz yok.”
Taliban yetkilileri “yatırım yapmak isteyen herkesi, özellikle madencilik tecrübesi olanları memnuniyetle karşılayacaklarını” da sözlerine ekledi.
Uzmanlar, bu sözleşmelerin çoğunun yıllarca sürebilen ve çok az sonuç verebilen bir süreç olan maden aramalarına odaklanırken, gevşek bir şekilde düzenlenmiş ekstraksiyon çevresel izleri geride bırakabileceğine dikkat çekiyor.
ABD Jeolojik Araştırması (USGS), 2021 ve 2022’de kömür, talk ve kromit üretiminin “keskin bir şekilde arttığını” belirtti.
Yetkililer, fiyatları küresel pazarlarda hala yükselebilecek lityum gibi diğerleriyle mücadele etmeden önce değer kaybedebilecek kaynaklara öncelik veriyor.
AFP tarafından incelenen belgelere göre, maden bakanlığı düzenli olarak arama ve çıkarma projeleri için ihaleler yayınlıyor ve yabancı şirketleri başvurmaya davet etmek için elçiliklerine mevcut madencilik projelerinin listelerini gönderiyor.
Dünya Bankası, sonuçların zaten görünür olduğunu söylüyor: madencilik ve taşocakçılığında yüzde 6,9’luk bir genişleme, 2023-2024’te sanayi sektöründe yüzde 2,6’lık bir artışa neden oldu.
Ancak hükümet, Aralık ayında yayınlanan bir raporda, “nakit gereksinimlerini karşılamak için birkaç küçük madencilik sözleşmesini açık artırmaya çıkarırken, bu sözleşmelerin çoğunun henüz faaliyete geçmediğini” söyledi.
Madencilik sektörü uzmanı Javed Noorani için yetkililer, “kendi bir şeyler yapma kapasitesinden belki 10 kat daha fazla” teklif veriyorlar.
Taliban, Kabil’de ABD ve NATO destekli Afgan hükümetine karşı yirmi yıllık bir isyanla savaştı ve yabancı güçlerin çekilmesinin ardından 2021’de hızlı bir askeri harekatta iktidarı ele geçirdi.
Yabancı yatırımcılar ülkeyi büyük ölçüde terk etmişti, ancak güvenlik büyük ölçüde iyileşti ve ülkenin karayolu ağı açıldı.
Artık çoğu, uluslararası alanda ve Batı yaptırımları altında tanınmayan “İslam Emirliği” ile ilişkilendirilmekten korkuyor.
Ancak İran, Türkiye, Özbekistan ve Katar gibi Kabil ile diplomatik ve ekonomik bağlarını sürdüren bazı ülkeler bu fırsatı yakaladı ve Çin öncülük etti.
2021’den bu yana sektör tarafından 150.000 iş yaratıldığını tahmin eden Afgan, “Yatırımcıların bizimle buluştuklarında söyledikleri ilk şey, ilçenin istikrar kazanması ve şimdi yatırım yapmak istemeleri” dedi.
Dağlık ülkede istikrarın iyileşmesine rağmen, Ocak ayında kuzey Takhar eyaletinde seyahat ederken öldürülen Çinli bir maden işçisi de dahil olmak üzere İslam Devleti grubunun iddia ettiği yabancılara ara sıra saldırılar düzenlendi.
Çin devlet şirketi MCC, Taliban hükümeti tarafından yeniden canlandırılan 2008 tarihli bir sözleşme kapsamında Kabil’den 40 kilometre (25 mil) uzaklıkta bulunan, dünyanın en büyük ikinci bakır yatağı olan Mes Aynak’ta faaliyet gösteriyor.
Afgan, Çinli şirketlerin başta altın ve bakır olmak üzere en az üç büyük madencilik projesini daha güvence altına aldığını söyledi.
Doğudaki Goshta’daki bir dağ yamacından oyulmuş bir madende Nangarhar eyaleti Mücevherlerde kullanılmak üzere yeşim çıkarılır.
Madenin ortak sahibi Habibrahman Kawal, “Nefritimizin çoğu Çin’e gidiyor” dedi.
Kawal, Taliban’ın ele geçirilmesinden önce madenciliğe hiç yatırım yapmadığı için gelişen işinden memnun.
İngiltere merkezli Bilgi Dayanıklılık Merkezi’ne göre, şu anda aktif olan yalnızca 14 madencilik şirketi önceki hükümet altında faaliyet gösteriyordu.
Bu, Afganistan’daki madencilik sektörüne yeni bir şirketler grubunun hakim olduğunu gösteriyor” dedi.
Hükümet gelir rakamlarını açıklamayı reddetti, ancak bazı şirketlerde pay alarak ve telif ücreti toplayarak kar ediyor.
Afganistan Sanayi ve Madenler Odası Başkanı Şir Baz Kaminzada, bazı yatırımcıların “para kazanabileceklerini” bilerek uluslararası yaptırımları göz ardı ettiklerini söyledi. Sıkı düzenlemelere sahip ülkelerde, “bir maden işletmek için milyarlarca dolar harcayacaksınız”.
Madencilik faaliyetlerinde teknik yardım sağlayan kar amacı gütmeyen bir kuruluşun başkanı jeofizikçi David Chambers, “Afganistan gibi, madencilikle ilgili çok az deneyimin olduğu ve varsa madencilikle ilgili düzenlemelerin çok az olduğu bir yerde, bu, gelen şirketler için bir avantajdır” dedi.
Bu, daha hızlı çalışmaya izin veriyor, ancak “çevresel veya ekonomik zarara neden olabilir” dedi.
Kazılanların sadece yüzde biri çıkarıldığı için asıl tehlike maden atıklarında yatmaktadır.
Geri kalanlar, suyla temas ederse zemini kirleten demir sülfür mineralleri içerebilir.
Maden bakanlığı, madenlerin çıkarıldıktan sonra daha fazla ayrıntı vermeden “temizlenmesini” sağlamak için mevcut mevzuata uyduğunu iddia ediyor.
Chambers, “Güvenli bir atık barajı (atık içerecek şekilde) tasarlamak veya suyu temizlemek için harcamadığınız her dolar kardır” dedi.
“Ama yine de, bu potansiyel uzun vadeli maliyetlere yol açıyor.”
Afganistan’da Kaminzada, “insanlar uzun vadede ilgilenmiyor” diye itiraf etti.
